گام‌های مهم ایران و تاجیکستان در توسعه تجارت بین دو کشور

ایران و تاجیکستان هر دو در منطقه آسیای میانه و غرب آسیا قرار دارند، اما از لحاظ موقعیت جغرافیایی، فاصله قابل‌توجهی دارند:ایران در جنوب غربی آسیا قرار دارد و از شمال با دریای خزر، از جنوب با خلیج فارس و دریای عمان، و از شرق با افغانستان و پاکستان هم‌مرز است.تاجیکستان در آسیای میانه قرار دارد و با افغانستان در جنوب، ازبکستان در غرب، قرقیزستان در شمال، و چین در شرق هم‌مرز است.هرچند که این دو کشور مرز مستقیم ندارند، اما به دلیل اشتراکات زبانی، فرهنگی، و تاریخی، زمینه‌های خوبی برای همکاری‌های اقتصادی و تجاری دارند.

عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی شب گذشته در کانال تلگرامی اش نوشت:« حجم تجارت ۳۸۰ میلیون دلاری ایران و تاجیکستان با رشد ۵۰ درصدی در یک سال، نشانگر ظرفیت بالقوه بالای دو کشور برای توسعه روابط اقتصادی است که با گسترش ارتباط گردشگری بین دو ملت با یک زبان و فرهنگ مشترک، قابل تعمیق بین آحاد مردم است. در دیدار با وزیر اقتصاد تاجیکستان راه‌های سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی ایران در صنایع ساختمانی و نیز توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور را بررسی کردیم».حجم مبادلات تجاری بین ایران و تاجیکستان در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است. همچنین، برای سال جاری هدف‌گذاری شده است که این رقم به ۷۰۰ میلیون دلار برسد، این در حالی است که چندی پیش سفیر تاجیکستان در ایران اظهار داشته است که ظرفیت افزایش حجم تجارت دوجانبه تا یک میلیارد دلار نیز وجود دارد.ذوقی ذوقی‌زاده وزیر توسعه اقتصاد و تجارت تاجیکستان هم دیروز در دیدار با هیات تجاری اتاق ایران تصریح کرد که با توجه به ظرفیت‌ها و اشتراکات موجود بین دو کشور، دولت تاجیکستان علاقه‌مند است رتبه ایران به عنوان شریک تجاری تاجیکستان از هفتم به اول ارتقا پیدا کند.

صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران هم دیروز در دیدار با وزیر اقتصاد تاجیکستان تاکید کرد فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم در حوزه‌های بانکی و مالی، حمل‌ونقل، استاندارد و انعقاد موافقت‌نامه‌های تجاری به ویژه توافق تجارت ترجیحی و تعدیل تعرفه‌ها میان دو کشور برای تقویت سطح مناسبات، ضروری است و این حداقل انتظارات بخش خصوصی از مسئولان محترم دولت‌های دو کشور است تا فعالان اقتصادی بتوانند در رقابت با رقبای قدرتمند به تثبیت و گسترش جایگاه خود در بازار بپردازند.

اما راه‌های رفع موانع تجاری میان ایران و تاجیکستان چیست و پزشکیان در سفر به این کشور چه قول و قرارهایی برای رفع این موانع داده است:1. مشکلات حمل و نقل و زیرساخت‌های لجستیکی: نبود مسیرهای حمل و نقل سریع و کارآمد یکی از موانع اصلی تبادل کالا بین دو کشور است.در حال حاضر مسیرهای ترانزیت کالا بین ایران و تاجیکستان به شرح زیر استمسیرهای زمینی یکی مسیر ایران – ترکمنستان – تاجیکستان: این مسیر از طریق جاده‌های مرزی ایران و ترکمنستان و سپس ورود به تاجیکستان قابل دسترسی است و دومی مسیر ایران – افغانستان – تاجیکستان که با عبور از هرات و سپس مناطق شمالی افغانستان، امکان دسترسی به تاجیکستان فراهم می‌شود.مسیرهای ریلی شامل شبکه ریلی ایران – ترکمنستان – تاجیکستان: این مسیر از خطوط ریلی ایران و ترکمنستان برای انتقال کالاها استفاده می‌کند و دومی که هنوز عملی نشده اتصال احتمالی ایران به کریدور ریلی آسیای مرکزی است که این کریدور می‌تواند دسترسی ریلی به تاجیکستان را تسهیل کند.مسیرهای هواییپروازهای باری مستقیم بین شهرهای اصلی ایران (تهران، مشهد) و دوشنبه می‌تواند برای انتقال سریع کالاها مورد استفاده قرار گیرد که هنوز آنچنان رونق ندارد.مسیرهای دریاییهرچند تاجیکستان دسترسی مستقیم به دریا ندارد، ایران می‌تواند از طریق بنادر جنوبی خود (چابهار و بندرعباس) و سپس ترانزیت زمینی یا ریلی کالاها به تاجیکستان اقدام کند.

بنابراین بنا به تاکید مسئولین و کارشناسان تسریع پروژه‌های در دست احداث راه آهن که منافع دو کشور را تأمین می‌کند باید مورد توجه تهران و دوشنبه واقع شود.انجام این پروژه‌ها، مانند پروژه راه آهن جیحون پنجی که تاجیکستان را از طریق افغانستان، ایران و پاکستان به اقیانوس هند متصل می کند، اهمیت زیادی دارد.مقامات تاجیکستان همچنین معتقدند که این کشور می‌تواند از طریق بنادر به کریدور چندوجهی بین المللی چین، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه و اروپا مرتبط شود.حسین معصوم زاده کارشناس مسائل آسیای میانه می‌گوید نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که تاجیکستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی، نیاز مبرمی به دسترسی به آب‌های آزاد دارد. یکی از بهترین مسیرها برای دسترسی تاجیکستان به آب های آزاد و تجارت دریایی بین المللی مسیر ایران است.تاجیکستان همچنین می‌تواند از طریق بندر چابهار با ابتکار طرف ایرانی، قسمتی از بندر چابهار یا بندر دیگری را در اختیار گرفته و با سرمایه گذاری دولت تاجیکستان آن را مدیریت کند. این ابتکار نقش قابل توجهی در توسعه بنادر جنوب کشور در دریای عمان و تعمیق روابط و تعاملات تجاری ایران با ۵ کشور آسیای مرکزی خواهد داشت.در همین خصوص نیز فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی در آستانه سفر به تاجیکستان تاکید کرد که چون این کشور محصور در خشکی است و نیاز به دسترسی به آب‌های آزاد دارد، اولین تفاهم‌نامه درباره تسهیل سرمایه‌گذاری طرف تاجیک در چابهار به عنوان پروژه‌ها و سایت‌های لجستیک برای این کشور است و در این تفاهم‌نامه به دنبال تسهیل سرمایه گذاری تاجیکستان در پروژه‌های چابهار هستیم

راهکارهای پیشنهادی برای رفع موانع تجاری:1- توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل: ایجاد خطوط حمل و نقل زمینی و ریلی جدید و بهبود مسیرهای کنونی، با همکاری مستقیم دو کشور.راهکارهای تقویت مسیرهای حمل‌ونقل:- بهبود زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی:- سرمایه‌گذاری مشترک در توسعه جاده‌های ترانزیتی.- تکمیل پروژه‌های ریلی در مسیر ایران – ترکمنستان – تاجیکستان.- تقویت مسیرهای هوایی با افزایش تعداد پروازهای باری بین دو کشور و ارائه تخفیفات و مشوق‌های مالی به خطوط هوایی برای انتقال کالاست.- استفاده از کریدورهای بین‌المللی و بهره‌گیری از کریدورهای ترانزیتی نظیر کریدور شمال–جنوب و آسیای مرکزی برای تسهیل تجارت نیز ضرورت دارد.

دومین مانع در رشد تجارت بین ایران و تاجیکستان محدودیت‌های بانکی و مالی است که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و فقدان سیستم‌های بانکی کارآمد، انتقال مالی برای تجار دشوار است.اما در مورد تقویت همکاری‌های بانکی: راه‌اندازی بانک‌های مشترک و توسعه سازوکارهای مالی جایگزین برای مقابله با محدودیت‌های بین‌المللی ضرورت دارد.با این حال پزشکیان در سفر به تاجیکستان درباره مسائل مالی و تبادلات ارزی میان ایران و تاجیکستان تاکید کرده که هم اکنون می‌توانید ارزها را به صورت توافقی جابجا کنید و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.

سومین مانع در رشد تجارت بین ایران و تاجیکستان قوانین و مقررات تجاری پیچیده است به گونه ای که تفاوت در تعرفه‌های گمرکی، استانداردهای کالا و اسناد مورد نیاز تجاری مشکلاتی را برای بازرگانان ایجاد کرده است.بنابراین تسهیل قوانین تجاری ایران و تاجیکستان از مسائل ضروری است.در همین خصوص صمد حسن‌زاده، رییس اتاق ایران در سفر به تاجیکستان نیز با اشاره به مزیت این کشور با توجه به وجود پنج منطقه آزاد تجاری برای بازرگانان ایرانی گفت: باید در برخی رشته‌های صنعتی، تعرفه‌های ترجیحی بین دو کشور ایجاد شود. ایجاد تعرفه ترجیحی در زمینه محصولاتی نظیر پنبه و پوشاک می‌تواند مؤثر باشد.از همین رو پزشکیان دیروز در تداوم برنامه‌های گفت‌وگو‌ با سایر مقامات عالی تاجیکستان در دیدار «رستم امامعلی» رئیس مجلس ملی تاجیکستان به نقش مجالس دو کشور در اصلاح قوانین موجود در مسیر تسهیل برقراری روابط و همکاری‌ها میان دو ملت اشاره کرد و گفت: قوانین و مقررات دو کشور باید در زمینه تسهیل و رونق تجارت و سرمایه‌گذاری میان دو طرف به‌روز شود.در همین راستا علی آبادی وزیر نیرو نیز شب گذشته در گفت وگویی تلویزیونی گفت: بر اساس مذاکرات صورت گرفته مقدمات توافقنامه تجارت ترجیحی میان ایران و تاجیکستان آماده شده و شرایط برای حضور فعال‌تر شرکت‌های ایرانی در این کشور آماده است.

چهارمین مساله عدم تنوع در محصولات صادراتی و وارداتی و تمرکز بر کالاهای محدود است موجب کاهش تنوع و رقابت در بازارهای دو کشور شده است.ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان اصلی در منطقه، کالاهای زیر را به تاجیکستان صادر می‌کند:• محصولات پتروشیمی: پلیمرها، مواد خام پلاستیکی و مواد شیمیایی صنعتی.• محصولات کشاورزی: میوه‌های تازه و خشک، خرما، سیب و زعفران.• مصالح ساختمانی: سیمان، کاشی و سرامیک.• محصولات غذایی: انواع کنسرو، روغن‌های خوراکی و فرآورده‌های لبنی.• کالاهای صنعتی: تجهیزات و ماشین‌آلات سبک و سنگین.کالاهای وارداتی ایران از تاجیکستانتاجیکستان نیز کالاهای زیر را به ایران صادر می‌کند:• محصولات معدنی: آلومینیوم، زغال‌سنگ و سنگ‌های قیمتی.• محصولات کشاورزی: پنبه، سبزیجات و خشکبار.• محصولات نساجی: نخ و پارچه.• محصولات صنعتی: برخی تجهیزات و ماشین‌آلات تولیدی.حالا در سفر پزشکیان به تاجیکستان توافق شده تنوع در کالاهای وارداتی و صادراتی دو کشور بیشتر شود.حسن زاده نیز در تاجیکستان با اشاره به جایگاه ایران در تولید صنایع دستی اشاره کرد و بیان داشت: ایران از بزرگترین تولیدکنندگان فرش دستباف است و فرش‌های نفیس دنیا را تولید می‌کند؛ محصولاتی که به‌عنوان سفیر اقتصادی در خانه‌ها برای مردم دلخوشی ایجاد می‌کند. سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی ایرانی می‌توانند بازار صنایع دستی را در تاجیکستان توسعه دهند.پزشکیان نیز در سفر به تاجیکستان درباره تقاضای تاجیکستانی‌ها برای دریافت داروی ایرانی، اظهار کرد: برای اینکه تاجیکستانی‌ها از داروهای ایرانی استفاده کنند تصمیم داریم در این کشور یک کارخانه تولید دارو راه اندازی کنیم.

در پایان باید گفت که گسترش همکاری‌های صنعتی و تولیدی، سرمایه‌گذاری مشترک در بخش‌های تولیدی و صنعتی به منظور افزایش تنوع محصولات قابل مبادله و ایجاد نمایشگاه‌های تجاری با برگزاری نمایشگاه‌های مشترک برای معرفی ظرفیت‌ها و فرصت‌های اقتصادی هر کشور از جمله راه‌های گسترش همکاری‌های تجاری و سرمایه‌گذاری شرکت‌ها بین ایران و تاجیکستان است.خبر خوب دیگری که از دستاوردهای سفر پزشکیان به تاجیکستان است لغو روادید بود که به منظور تسهیل در سفر اتباع ایرانی از جمله گردشگران و تاجران به دو کشور انجام شده است.