بی‌محلی روبل و ریال به صحبت‌ موافقان FATF

در جهانی که به‌سوی یک نظم جدید چند قطبی و ظهور قدرت‌های اقتصادی نوین در سطح جهانی، در حرکت است، دولت‌ها به دنبال استقلال مالی خود هستند. از سویی استفاده مکرر آمریکا از ابزار دلار برای مسدودکردن تبادلات بانکی کشورها به این موضوع دامن زده است. روسیه نیز از این امر مستثنی نبوده و پس از اعمال تحریم‌های بانکی غرب، بیش‌ازپیش به سمت کاهش وابستگی به دلار و شبکه‌های پولی و بانکی جهانی حرکت کرده است. بدین ترتیب در سال‌های اخیر شاهد آغاز به کار شبکه پرداخت‌های مالی و شبکه‌های پیام‌رسان مالی روسی بودیم که از این جمله می‌توان به شبکه میر (MIR) و سیستم پیام‌رسانی مالی بانک روسیه (SPFS) اشاره کرد. بدین ترتیب شاهد این امر هستیم که روسیه بعد از اعمال تحریم‌های غرب علیه بانک‌های روسی به‌سرعت به سمت پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های پرداخت داخلی رفت. روس‌ها حتی سعی کردند این زیرساخت‌ها را به کشورهای نزدیک به خود متصل کنند.

در همین حال مذاکرات ایران و روسیه برای اتصال شبکه‌های بانکی تبدیل به قرارداد ارزی ایران و روسیه شد. در ادامه طرفین به گسترش زیرساخت‌ها و اتصالات بانکی پرداختند و در آخرین اقدام شبکه میر روسیه به شبکه شتاب ایران متصل شد. اکنون شهروندان ایرانی می‌توانند با کارت‌های ایرانی از خودپردازهای روسی روبل دریافت کنند. بدین ترتیب هم اکنون سیستم‌های بانکی ایران و روسیه در عمل به یکدیگر متصل شدند و در حال تبادلات پولی و مالی هستند. در آبان ماه 1403 کرملین اعلام کرد که هم اکنون 96 درصد از تسویه‌حساب‌های مالی بین ایران و روسیه با استفاده از روبل و ریال صورت می‌گیرد. در سال گذشته نیز بانک‌های ایرانی با باز کردن اعتبار اسنادی (LC) به ارزش تقریبی ۱۷ میلیون یورو شروع به پشتیبانی مالی از تجارت ایران و روسیه کردند.بدین ترتیب ایران و روسیه با اتصال شبکه‌های پرداخت و پیام‌رسان‌های بانکی و ایجاد اعتبارات اسنادی بدون نیاز به هیچ سیستم غربی همچون SWIFT و بدون آن که ایران به کنوانسیون‌های پالرمو و CFT ذیل دستورات FATF بپیوندند، تبادلات مالی خود را ادامه دادند. همچنین در اعلامیه کاخ کرملین گفته شده است که تجارت غیرنفتی ایران و روسیه در ۸ ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۴ رشدی معادل ۱۲.۴ درصد نیز داشته است که نشان از ظرفیت زیرساخت‌های بانکی طرفین برای افزایش مبادلات است.

به طور مشابهی چین نیز با ایجاد سیستم پرداخت بین‌بانکی (CIPS)، وابستگی خود را به سیستم‌های مالی غربی کاهش داده است و سعی کرده مبادلات خود با روسیه را نیز از این طریق گسترش دهد. در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰ بانک روسی به صورت غیر مستقیم به این سیستم پیوستند و از این طریق به تبادلات بانکی با چین می‌پردازند. در نتیجه تبادلات بانکی چین و روسیه نیز بدون استفاده از بسترهای غیر ملی صورت می‌گیرد و این دو، سیستم‌هایی نظیر SWIFT را کنار گذاشته‌اند. طرف روسی بدون اشاره به لزوم پیوستن ایران به کنوانسیون‌های مربوط به FATF همچنان تأکید به گسترش روابط می‌کند. به‌طوری‌که روس‌ها در بیانیه‌ها، اسناد و سخنرانی‌های رسمی تأکید دارند که بایستی وابستگی خود را به سیستم‌ها و نهاد‌های غربی کاهش دهند.بنابراین مجمع تشخیص مصلحت نظام که این روزها مشغول بررسی کنوانسیون‌های دستوری FATF است، باید در نظر داشته باشد همکاری‌های پولی و بانکی بین ایران و دیگر کشورها همچون چین و بازیگران حاضر در سازمان‌هایی از قبیل بریکس، شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا بدون نیاز به FATF امکان‌پذیر خواهد بود.