مرور ۶ تجربه بین‌المللی برای حل مسئله بنزین

اندونزی: بازسازی یارانه‌های سوختاندونزی یکی از کشورهایی است که در دهه گذشته به‌طور گسترده سیاست‌های اصلاح یارانه سوخت را به اجرا گذاشت؛ این کشور که در دهه‌های پیشین بخش قابل‌توجهی از بودجه خود را صرف یارانه سوخت می‌کرد، متوجه شد که این سیاست عمدتا به نفع قشر پردرآمد جامعه است. از این رو، دولت اندونزی در سال ۲۰۱۴ به کاهش تدریجی یارانه سوخت اقدام کرد و بخش عمده‌ای از منابع حاصل را به بهبود زیرساخت‌های عمومی و نظام سلامت اختصاص داد.یکی از ویژگی‌های اصلی این اصلاحات، اطلاع‌رسانی گسترده به مردم و ارائه گزینه‌های جایگزین بود. دولت، با راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی و ارائه حمایت‌های مالی به قشر کم‌درآمد، توانست از نارضایتی عمومی جلوگیری کند. اندونزی همچنین از سیستم کارت‌های هوشمند برای توزیع یارانه نقدی به اقشار هدف استفاده کرد که تجربه‌ای مشابه تخصیص سهمیه بر اساس کد ملی در طرح «بنزین به نفر» ایران است.

هند: یارانه نقدی به‌جای یارانه انرژیهند، یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در جهان، در سال‌های اخیر برنامه‌های گسترده‌ای برای کاهش یارانه‌های سوخت و انتقال آن به یارانه‌های نقدی مستقیم اجرا کرده است. برنامه « PAHAL» (پرداخت یارانه مستقیم LPG)، نمونه‌ای موفق از این سیاست است. در این طرح، یارانه گاز مایع به‌جای ارائه مستقیم در قیمت سوخت، به حساب بانکی مصرف‌کنندگان واریز می‌شود.این رویکرد باعث شد که توزیع یارانه به سمت اقشار هدف هدایت شود و از قاچاق و سوءاستفاده‌های گسترده جلوگیری شود. تجربه هند نشان می‌دهد که شفافیت، استفاده از فناوری‌های دیجیتال و تمرکز بر قشر کم‌درآمد، از عوامل کلیدی موفقیت چنین طرح‌هایی است.

چین: اصلاح تدریجی و تمرکز بر جایگزین‌هاچین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان سوخت فسیلی در جهان، سیاست‌هایی را برای کنترل مصرف و کاهش وابستگی به یارانه‌ها در پیش گرفته است. این کشور با افزایش تدریجی قیمت سوخت و سرمایه‌گذاری گسترده در توسعه حمل‌ونقل عمومی و انرژی‌های تجدیدپذیر، موفق شد مصرف سوخت را کنترل کند و آلودگی هوا را کاهش دهد.یکی از موفقیت‌های کلیدی چین، توسعه زیرساخت‌های جایگزین بود. با سرمایه‌گذاری گسترده در حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه مترو و قطارهای سریع‌السیر، و تشویق به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی، نیاز به سوخت‌های فسیلی کاهش یافت.این تجربه می‌تواند برای ایران، که هنوز زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و جایگزین‌های سوختی مانند CNG و برق در سطح مناسبی قرار ندارد، درس‌آموز باشد.

برزیل: برنامه « Bolsa Familia» و نقش یارانه‌های نقدیبرزیل، در کنار اصلاحات گسترده اقتصادی، برنامه‌های اجتماعی مانند « Bolsa Familia» را به اجرا گذاشته است که نمونه‌ای موفق از توزیع یارانه نقدی مستقیم است. این برنامه به خانوارهای کم‌درآمد کمک می‌کند تا منابع لازم برای تامین نیازهای اساسی خود را دریافت کنند. در حوزه انرژی، برزیل تلاش کرده است با توسعه زیربنایی، از جمله گسترش سوخت‌های زیستی مانند اتانول، وابستگی خود به یارانه‌های سوخت فسیلی را کاهش دهد.این کشور نشان داده که موفقیت در اصلاح یارانه‌ها نیازمند اجرای هم‌زمان سیاست‌های جایگزین برای تامین نیازهای انرژی و ارتقای معیشت اقشار کم‌درآمد است.

آلمان: مالیات سبز و انگیزه‌های زیست‌محیطیآلمان، به‌جای تخصیص یارانه‌های مستقیم سوخت، سیاست‌های مالیاتی سبز را به اجرا گذاشته است. مالیات سوخت‌های فسیلی در این کشور به‌گونه‌ای تنظیم شده که مصرف‌کنندگان تشویق شوند به سوی گزینه‌های پایدارتر، نظیر خودروهای برقی یا استفاده از دوچرخه حرکت کنند.در عین حال، آلمان با ایجاد انگیزه‌های مالی برای خرید خودروهای کم‌مصرف و برقی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شارژ این خودروها، توانسته است تغییرات مثبتی در الگوی مصرف ایجاد کند. این سیاست، هرچند ممکن است در ایران قابل اجرا نباشد، نشان می‌دهد که اصلاح یارانه‌ها می‌تواند هم‌زمان با حمایت از محیط‌زیست اجرا شود.

آمریکا: بازار آزاد سوخت و رقابتدر آمریکا، سیاست‌های مربوط به سوخت بر اساس بازار آزاد و رقابت تنظیم می‌شود. با این حال، دولت فدرال در برخی مواقع با تخصیص یارانه‌های موقت یا اعمال سیاست‌های مالیاتی خاص به مصرف‌کنندگان کمک کرده است.یکی از تجربیات موفق آمریکا، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گاز طبیعی و تولید برق از منابع تجدیدپذیر بوده است. این کشور همچنین با ارائه تخفیف‌های مالیاتی برای خرید خودروهای برقی، تلاش کرده است وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد.

ایران: درس‌هایی از جهانتجربیات جهانی نشان می‌دهد که اجرای موفق سیاست‌هایی مشابه طرح «بنزین به نفر» نیازمند توجه به چند نکته اساسی است.شفافیت؛ اطلاع‌رسانی دقیق به مردم درباره اهداف، سازوکارها و پیامدهای این طرح، ضروری است.تقویت زیرساخت‌ها؛ از جمله توسعه سامانه‌های دیجیتال برای توزیع یارانه و ایجاد بازارهای شفاف برای خریدوفروش سهمیه.گزینه‌های جایگزین؛ توسعه زیرساخت‌های CNG، حمل‌ونقل عمومی و خودروهای برقی، باید بخشی از این سیاست باشد.حمایت از اقشار کم‌درآمد؛ به‌جای تخصیص یارانه‌های عمومی، باید بر حمایت از قشرهای آسیب‌پذیر تمرکز شود.برنامه‌ریزی بلندمدت؛ اصلاح یارانه‌ها باید به‌صورت تدریجی و با هدف کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی اجرا شود.تجربه کشورهایی مانند اندونزی و هند نشان می‌دهد که تغییرات ناگهانی در نظام یارانه‌ها بدون برنامه‌ریزی کافی، می‌تواند به نارضایتی عمومی و شکست سیاست منجر شود. از سوی دیگر، موفقیت‌هایی مانند برنامه هند یا اصلاحات اندونزی نشان می‌دهد که با شفافیت، حمایت از اقشار کم‌درآمد، و ارائه گزینه‌های جایگزین، می‌توان به اهداف مورد نظر دست یافت.