معادلات پیچیده حضور نماینده ایران در اسکار

اهمیت اسکار در سینمای ایرانحضور در اسکار، علاوه بر اعتبار بین‌المللی، فرصتی است برای فیلمسازان ایرانی تا آثار خود را به جمعیت جهانی گسترده‌ای معرفی کنند. فارغ از این مطلب، انتخاب درست نماینده سینمای ایران می‌تواند در فضای سیاست زده اسکار حرف و سبک ایرانی را نشان جهانیان دهد.موفقیت در این جشنواره می‌تواند تأثیر قابل توجهی در ارتقاء جایگاه سینمای ایران در جهان داشته باشد و فیلمسازان را به بازارهای جدید و مخاطبان بیشتر متصل کند.این جشنواره یکی از معدود رویدادهایی است که به فیلم‌های بین‌المللی امکان می‌دهد تا کنار تمامی آثار از هالیوود تا سینمای دیگر کشورها رقابت کنند و توانمندی‌های خود را به اثبات برسانند.با این حال، برخی بر این باورند که جوایز اسکار به‌ویژه در بخش‌های بین‌المللی، تحت تأثیر عوامل سیاسی قرار دارند. هنرمندان استدلال می‌کنند که معیارهای هنری و فنی باید تنها ملاک انتخاب آثار باشند، اما برخی از صاحب‌نظران معتقدند که گاه ملاحظات سیاسی و رویکردهای خاص در انتخاب برندگان اسکار نقش دارد. از جمله نمونه‌هایی که این بحث‌ها را دامن زده، عدم موفقیت برخی از فیلم‌های شاخص و متفاوت از نظر فنی و هنری است که به‌رغم حضور پرقدرت، نتوانسته‌اند جایزه را از آن خود کنند.

تجربه حضور "نگهبان شب" در اسکارسال گذشته، فیلم نگهبان شب به کارگردانی رضا میرکریمی به عنوان نماینده ایران به اسکار ارسال شد. این فیلم که داستانی اجتماعی را با تمرکز بر روابط انسانی و چالش‌های فردی به تصویر می‌کشید، در نهایت موفق به کسب هیچ جایزه‌ای نشد. هرچند نگهبان شب از نظر نقدهای داخلی و بین‌المللی عملکرد خوبی داشت، اما عدم موفقیت آن در رقابت نهایی اسکار نشان داد که رقابت در این جشنواره بسیار پیچیده‌تر از صرفاً کیفیت هنری یک اثر است.

احتمالات امسالاسکار امسال در شرایط متفاوتی برای ایران است، این حضور بین‌المللی در سایه عملکرد ضعیف مدیران سینمایی و البته مدیران بنیاد فارابی به‌عنوان مسئول انتخاب نماینده ایران در جشنواره‌های خارجی در حال خدشه‌دار شدن است.مدتی است که جشنواره‌های معتبر خارجی (که حضور در آن‌ها شرط موفقیت در اسکار است) آثار سینمای رسمی ایران را نادیده گرفته و به سمت آثار زیرزمینی ایرانی رفته‌اند.مدیران سینمایی ایران هم بیلان‌های بین‌المللی خود را با حضور مقطعی در بازار‌های جهانی، تشکیل کارگاه‌های فیلم‌سازی و ... پر کرده و توانایی اثبات رسمیت خود را ندارند.

در دوره جدید اسکار، چندین فیلم ایرانی مطرح شده‌اند که احتمال حضورشان در این رقابت جهانی وجود دارد. از جمله فیلم‌هایی که از شانس بیشتری برای انتخاب برخوردارند، می‌توان به در آغوش درخت ساخته بابک خواجه‌پاشا، رکسانا به کارگردانی پرویز شهبازی و جنگل پرتقال از ایمان خوانساریان اشاره کرد.1. در آغوش درخت: این فیلم با روایتی ظریف و شاعرانه، در میان جشنواره‌های بین‌المللی توجهات زیادی را به خود جلب کرده است. بابک خواجه‌پاشا با استفاده از سبک بصری منحصر به فرد و تمرکز بر داستان‌های احساسی و انسانی، توانسته مخاطبان خود را مجذوب کند. هرچند این فیلم در سطح جهانی هنوز به اندازه‌ای که انتظار می‌رفت مطرح نشده است، اما حضور در جشنواره‌های منطقه‌ای و نقدهای مثبت، آن را به یکی از گزینه‌های قابل توجه برای اسکار تبدیل کرده است.

2. رکسانا: این فیلم که توسط پرویز شهبازی ساخته شده، از همان ابتدا به دلیل حضور گسترده‌اش در جشنواره‌های بین‌المللی و استقبال منتقدان از آن، مورد توجه قرار گرفته است. رکسانا با داستانی اجتماعی و پرمحتوا درباره چالش‌های زندگی مدرن و بحران‌های هویتی، با تمرکز بر خانواده و روابط فردی، یکی از گزینه‌های جدی ایران برای اسکار محسوب می‌شود. تجربه‌های موفق شهبازی در گذشته و قدرت روایتی بالای فیلم، شانس رکسانا را برای حضور موفق در اسکار افزایش می‌دهد.

3. جنگل پرتقال: ایمان خوانساریان با این فیلم که به موضوعات اجتماعی و نبرد درونی انسان می‌پردازد، تلاش کرده است تا مخاطبان را به تفکر درباره تأثیرات فردی، اجتماعی و خانوادگی وادارد. این فیلم نیز، اگرچه هنوز به سطح بالایی از توجه بین‌المللی نرسیده است، اما نقدهای مثبتی در جشنواره‌های داخلی دریافت کرده و می‌تواند با توجه به محتوای خاص خود، یکی از انتخاب‌های ایران برای اسکار باشد.همچنین موضوع فیلم با توجه به ویژگی‌های فرا جغرافیایی می‌تواند برای محیط اسکار مناسب باشد.

فیلم‌های از دست رفتهدر این میان و در شرايطی که حتی آثار نام‌برده شده هم درصد موفقیتشان پایین است، آثار خوبی چون پرویز خان و بی‌بدن هم به دلیل عدم حضور بین‌المللی امکان حضور در این رقابت را از دست داده‌اند.

شرایط لازم برای حضور در اسکاربرای آنکه یک فیلم بتواند در بخش بین‌المللی اسکار شرکت کند، شرایط خاصی باید رعایت شود. این شرایط شامل موارد زیر است:1. اکران عمومی در کشور سازنده: فیلم باید حداقل هفت روز متوالی در کشور مبدأ به صورت عمومی اکران شده باشد.2. محصول غیرانگلیسی‌زبان: فیلم باید عمدتاً به زبانی غیر از انگلیسی ساخته شده باشد.3. حضور در جشنواره‌های معتبر: حضور در جشنواره‌های بین‌المللی و دریافت نقدهای مثبت از منتقدان و رسانه‌های معتبر سینمایی می‌تواند به شانس فیلم کمک کند.4. محتوای اصیل و خلاقانه: فیلم باید دارای داستان و محتوای خلاقانه‌ای باشد که بتواند توجه داوران اسکار را به خود جلب کند.با توجه به این شرایط، رکسانا به دلیل حضور گسترده در جشنواره‌های بین‌المللی و نقدهای مثبتی که تاکنون دریافت کرده، احتمال بیشتری برای موفقیت در این رقابت دارد. این فیلم نه تنها از نظر داستان و کارگردانی قوی عمل کرده، بلکه توانسته در خارج از ایران نیز مخاطبان و منتقدان را به خود جذب کند.

تاریخچه آثار ایرانی در اسکارسینمای ایران از سال ۱۹۷۷ با ارسال فیلم دایره مینا به کارگردانی داریوش مهرجویی، برای نخستین بار پا به رقابت‌های اسکار گذاشت. با این حال، اولین موفقیت بزرگ ایران در اسکار با فیلم بچه‌های آسمان به کارگردانی مجید مجیدی در سال ۱۹۹۸ رقم خورد که به عنوان نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی‌زبان انتخاب شد. این نقطه آغاز حضور پررنگ‌تر سینمای ایران در رقابت‌های جهانی بود.اما شاید مهم‌ترین و پرافتخارترین لحظه سینمای ایران در اسکار، موفقیت جدایی نادر از سیمین به کارگردانی اصغر فرهادی در سال ۲۰۱۲ باشد که توانست جایزه بهترین فیلم خارجی‌زبان را به خود اختصاص دهد. این فیلم با روایت داستانی خانوادگی و اجتماعی، به عمق پیچیدگی‌های روابط انسانی و اجتماعی در ایران پرداخت و توجه جهانیان را به خود جلب کرد. پس از آن، فرهادی با فیلم فروشنده در سال ۲۰۱۷ موفق شد برای بار دوم این جایزه معتبر را کسب کند.علاوه بر این، فیلم‌های دیگری همچون آواز گنجشک‌ها به کارگردانی مجید مجیدی و امتحان نهایی از او نیز توانستند توجه جهانی را به خود جلب کنند، هرچند به نامزدی نهایی اسکار نرسیدند.