خلیج فارس و اهمیت آن باعث شده است تا نیروهای فرامنطقه ای از دیرباز تاکنون به دنبال حضور در این منطقه راهبردی باشند. حضور پرتغالی‌ها در دوران قاجاریه و پس از آن انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها شاهد مثال این حضور است. اما، شرایط خلیج فارس و تامین امنیت آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییر کرد.دفاع مقدس نخستین چالش دشمنان برای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بود که توسط نیروی دریایی ارتش به خوبی رفع شد و این نیرو توانست با انجام سه عملیات شهید صفری، اشکان و مروارید کمر نیروی دریایی رژیم بعث را خُرد کند.حضور بعثی‌ها و دست‌درازی آن‌ها تنها چالش نیروهای مسلح کشورمان در دوران دفاع مقدس نبود و دشمنان جنگ نفتکش‌ها را برای ضربه زدن به نیروهای مسلح طراحی و اجرا کردند. جنگ نفتکش‌ها گرچه توانست به بخشی از توان نیروهای دریایی کشورمان در خلیج فارس ضربه بزند ولی نیروهای دریایی ارتش و سپاه توانستند درس خوبی به دشمنان بدهند.

دفاع مقدس که به پایان رسید، نیروهای دریایی ارتش و سپاه پاسداران بازسازی و گسترش توان خود در دریا را آغاز کردند. اورهال و بازسازی ناوچه‌ها، ناوشکن‌ها و سایر شناورها در دستور کار نیروی دریایی ارتش قرار گرفت و نیروی دریایی سپاه نیز فرآیند گسترش ناوگان را آغاز کرد. با افزوده شدن زیردریایی‌های کیلوکلاس در دهه 70 شمسی به نیروی دریایی ارتش، این نیرو رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت و علاوه بر حوزه‌های سطحی و پروازی در حوزه زیرسطحی نیز صاحب ناوگان شد. نیروی دریایی سپاه نیز تمرکز خود بر استفاده از قایق‌های تندرو را ادامه داد و به مرور توان موشکی را هم به قدرت خود افزود.

دهه‌های 80، 90 و ابتدای 1400 دوران شکوفایی نیروهای دریایی ارتش و سپاه است. دورانی که بر تنوع تسلیحات و تجهیزات این نیروها افزوده شد و انواع پهپادها، شناورهای اقیانوس‌پیما، موشک‌های کروز و بالگردهای جدید جای خود را در دریا پیداکردند. تجهیزاتی مانند بالگردهای Mi-17، موشک‌های کروز نصیر، رعد، نصرـ 1، کوثر، نور، پهپادهای ابابیل 1 و 2، مهاجرـ 4 و شناورهای شهید رودکی، مکران، شهید ناظری و ناو شهید سلیمانی تنها بخشی از این تجهیزات هستند.

نیروهای دریایی ارتش و سپاه البته فقط در بُعد تجهیزاتی و تسلیحاتی پیشرفت نداشتند و در حوزه عملیات‌های دریایی هم توانستند کارهای بزرگی را سامان بدهند. عملیات‌هایی همچون مقابله با دزدان دریایی در خلیج عدن، بازداشت ملوا‌ن‌های آمریکایی متجاوز به حریم دریایی ایران، توقیف کشتی‌ها و نفتکش‌های متجاوز جزو مهم‌ترین ماموریت‌های نیروهای دریایی جمهوری اسلامی ایران هستند.هنگامی که سردار علی فدوی فرماندهی نیروی دریایی سپاه را برعهده داشت، این نیرو توانست تعدادی از ملوان‌های انگلیسی متجاوز به حریم دریایی ایران را بازداشت و تصاویر این اقدام مهم در همه رسانه‌های جهان منتشر شد. این اقدام در تامین امنیت خلیج فارس به قدری مهم بود که رهبر انقلاب با اعطای نشان فتح درجه یک از این اقدام قدردانی کردند و دیگر چنین اقدامی تکرار نشد.

مبارزه با دزدان دریایی در خلیج عدن را باید دیگر عملیات مهم نیروی دریایی ارتش در سال‌های اخیر دانست. نیروی دریایی ارتش از سال‌های پایانی دهه 80 ناوگروه‌های متعددی را برای مقابله با دزدان دریایی به خلیج عدن اعزام کرد و این ناوگروه‌های توانستند به خوبی با دزدان دریایی مقابله کنند. کیفیت این مقابله‌ با دزدان دریایی به گونه‌ای بود که نه تنها سازمان‌های بین‌المللی دریانوردی بلکه در یک مورد نیز سفیر چین از نیروی دریایی ارتش تقدیر کرد.

توان نیروهای دریایی جمهوری اسلامی ایران در حوزه رزمی کشورهای مقتدری همچون روسیه و چین را راغب کرد تا رزمایش‌های مشترک را برگزار کنند. رزمایش کمربند امنیت دریایی نخستین بار در سال 1398 برگزار و موجب آغاز فصل جدیدی از همکاری‌های بین‌المللی ایران در حوزه دریا شد و هر ساله نیز این رزمایش با حضور کشورهای مختلف در حال برگزاری است.

نیروهای دریایی جمهوری اسلامی ایران در حوزه همکاری‌های منطقه‌ای نیز تبادلات دوجانبه‌ای با نیروی دریایی عمان دارند و تاکنون رزمایش‌های بسیاری را با این کشور دوست برگزار کرده‌اند. این رزمایش‌های در ایجاد امنیت به ویژه در تنگه هرمز تاثیر بسیاری داشته‌اند.

ابتکار آیونز (نیروهای دریایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند) نیز دیگر فعالیت مهم نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در حوزه دریایی است که ایران توانسته با حضور موثر در این ائتلاف، علاوه بر ریاست یک دوره سه ساله بر این اتحادیه، کتاب تاکتیکی اقدامات مشترک کشورهای عضو آیونز را نیز تدوین و ابلاغ کند.

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از اواسط دهه 80 دریانوردی‌های خود را با اعزام ناوگروه‌های مختلف به آب‌های دوردست آغاز کرده و آن را ادامه داده است. ناوگروه 75 نیروی دریایی ارتش توانست طولانی‌ترین دریانوردی دریایی ایران را انجام داده و تا سنت پترزبورگ روسیه سفر کند. سفر دریایی ناوگروه 75 به قدری مهم بود که رهبر انقلاب از این ناوگروه و نیروی دریایی ارتش تقدیر کردند.

دیگر اقدام مهم نیروی دریایی ارتش، مأموریت ناوگروه 86 بود که دریادلان ارتش برای نخستین مرتبه در تاریخ ایران زمین قادر شدند با به کارگیری دانش‌های نوین و تجهیزات به روز یک ناوگروه را متشکل از ناوشکن تمام ایرانی «دنا» که حاصل تلاش همه دانشگاهیان و دانشمندان ایران است به دور کره زمین چرخیده و ۲۱۳ روز عملیاتی را پشت سر بگذارند.

به نظر می‌رسد با اضافه شدن ناوهایی همچون شناور شهید سلیمانی و ناو شهید رودکی و در آینده نزدیک ناو شهید مهدوی به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شاهد حضور این نیرو در دریانوردی‌های بین‌المللی نیز باشیم.باید توجه داشت که تجهیزات نیروی دریایی ارتش همچون ناودسته پهپادبر نیز جزو تجهیزات با قابلیت حضور در دریانوردی‌های بین‌المللی هستند.

نیروهای هوایی ارتش و سپاه پاسداران با استفاده از قابلیت‌های خود قادر به تامین امنیت دریایی در خلیج فارس هستند. نیروی هوایی ارتش با دارابودن چندین پایگاه قادر است در صورت نیاز به سرعت پوشش هوایی عملیات‌های امنیتی دریایی را ایجاد کند.جنگنده‌های نیروی هوافضای سپاه پاسداران نیز قادرند در کنار نیروی دریایی ارتش در ایجاد چتر امنیتی برای عملیات دریایی نقش‌آفرینی کند.

خبر خروج ناوهای هواپیمابر از خلیج فارس و فواصل هزار کیلومتری آن‌ها از این منطقه نشانه حکمرانی مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس است.در پایان باید تاکید کرد که حضور مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌های مختلف در منطقه خلیج فارس تنها یک پیام دارد و آن هشدار جدی به نیروهای فرامنطقه‌ای است که در قصد حضور در این منطقه را دارند.